مقامات عربستان سعودی شماری از منتقدان اجتماعی و سیاسی را از زندان های این کشور آزاد کردند، اما هنوز هیچ یک از زندانیان اقلیت شیعه که به علت عقاید مذهبی خود در زندان به سر می برند، آزاد نشده اند.
بنا به گزارش دیدهبان حقوق بشر، مقامات سعودی دهها نفر را که به دلیل استفاده مسالمتآمیز از حقوق خود در حال گذراندن حبسهای طولانیمدت بودند، آزاد کردهاند، اما همچنان بسیاری دیگر از شهروندان را زندانی و به طور خودسرانه بازداشت میکنند.
در فاصله دسامبر ۲۰۲۴ و فوریه ۲۰۲۵، مقامات سعودی حداقل ۴۴ زندانی را آزاد کردند که بستگان زندانیان و سازمانهای حقوقی این خبر را تایید کرده اند. در میان آنها محمد القحطانی، فعال حقوق بشری ۵۹ ساله؛ سلما الشهاب، دانشجوی دکترای دانشگاه لیدز؛ و اسعد الغامدی، برادر یک فعال حقوق بشری مشهور که در تبعید زندگی میکند، دیده میشوند.
جویی شیا، Joey Shea پژوهشگر مسایل عربستان سعودی در دیدهبان حقوق بشر، گفت: "آزادی دهها زندانی یک تحول مثبت است، اما دولت عربستان سعودی باید همه افرادی را که به طور خودسرانه بازداشت شدهاند، آزاد کند.". صرفا این حرکت مثبت جایگزینی برای پایان دادن به سیاستهای سرکوبگرانه در عربستان سعودی نیست."
زندانیان آزاد شده همچنان با محدودیتهایی مانند ممنوعیتهای خودسرانه سفر والزام به استفاده از مچبند الکترونیکی روبرو هستند. بر اساس گزارشهای اعضای خانواده و وکلای این افراد، کسانی که هنوز به دلیل استفاده از حقوق اساسی خود بازداشت هستند، همچنان با نقض سیستماتیک روند قانونی و حقوق دادرسی عادلانه روبرو هستند.
مقامات سعودی همچنان به بازداشت و زندانی کردن افراد بخاطر بیان افکار، تجمع و ابراز عقیده ادامه میدهند. بازداشتشدگان برجستهای مانند سلمان العوده، روحانی برجسته و محقق مذهبی؛ ولید ابوالخیر، وکیل و مدافع حقوق بشر برنده جایزه سعودی؛ و عبدالرحمن السدحان یک مددکار، همچنان در زندان هستند.
براساس گزارش دیدهبان حقوق بشر نشانه کمی وجود دارد که این آزادیها نشاندهنده تغییر اساسی در سیاست های حاکم بر عربستان سعودی باشد. زیرا، هنوز بسیاری از افراد دیگر به دلیل استفاده مسالمتآمیز از حقوق مذهبی خود در زندان هستند.
القحطانی، یکی از بنیانگذاران انجمن حقوق مدنی و سیاسی در عربستان سعودی، در ۷ ژانویه آزاد شد. مقامات سعودی او را در ۹ مارس ۲۰۱۳ به اتهاماتی از جمله "تاسیس یک سازمان غیرمجاز" و "ارایه اطلاعات نادرست به گروههای خارجی" متهم و او را به ۱۰ سال زندان و به دنبال آن ۱۰ سال ممنوعیت سفر محکوم کردند. گزارش شده است که القحطانی قرار بود در سال ۲۰۲۲ آزاد شود، اما همچنان در زندان نگهداری شده و به مدت دو سال و ۱۰ روز هیچ خبری از او نرسیده است.
مقامات سعودی الشهاب را در سال ۲۰۲۱ بازداشت کردند و او را بر اساس فعالیت مسالمتآمیز او در رسانههای اجتماعی مربوط به مسائل حقوق زنان در این کشور، به ۳۴ سال زندان محکوم کردند. یک دادگاه سعودی در سال ۲۰۲۳ حکم زندان او را به ۲۷ سال و سپس در سپتامبر ۲۰۲۴ به ۴ سال کاهش داد که این دوره در دسامبر ۲۰۲۴ به پایان رسید و مقامات سعودی الشهاب را در فوریه ۲۰۲۵ آزاد کردند.
دادگاه تروریسم عربستان سعودی، الغامدی را در ماه مه ۲۰۲۴ به دلیل فعالیت مسالمتآمیز در رسانههای اجتماعی، به اتهام تروریسم به ۲۰ سال زندان محکوم کرد. بستگانش گفتند که او در فوریه آزاد شده است.
مقامات سعودی هیچ فهرستی از زندانیان آزاد شده یا جزئیات شرایط آزادی آنها را منتشر نکردهاند.
در ۲ مارس، عبدالعزیز الهویرینی، رئیس ریاست امنیت کشور عربستان سعودی که مرتکب نقضهای مکرر حقوق شده است، از مخالفان تبعیدی دعوت کرد تا تحت شرایط پیشنهاد عفو، به دستور ولیعهد محمد بن سلمان، بدون عواقب به عربستان سعودی بازگردند.
الهویرینی به رسانههای دولتی گفت که "پادشاهی سعودی از بازگشت کسانی که خود را مخالف مقیم خارج میخوانند، استقبال میکند." با این حال، الهویرینی گفت که این دعوت شامل حال " کسانی که برای انگیزههای پنهانی گمراه و مورد سوء استفاده قرار گرفتهاند" نیز می شود، نه اینکه نشان دهنده تغییر سیاست دولت سعودی برای تحمل آزادی بیان، تجمع، تشکل و عقیده باشد.
دیده بان حقوق بشر افزوده است که بسیاری از افراد در عربستان بر اساس اتهاماتی که در حقوق بینالمللی به عنوان جرم شناخته نمیشوند، در زندان هستند. آنها شامل افرادی مانند صبری شلبی، روانپزشکی که به دروغ به تروریسم متهم شده است، مدافعان برجسته حقوق بشر مانند ولید ابوالخیر و منهال العتیبی، و بستگان مخالفان سیاسی مانند الغامدی هستند. شلبی در ابتدا به اتهام دروغین تروریسم در اوت ۲۰۲۲ به ۲۰ سال زندان محکوم شد، که در دسامبر ۲۰۲۲ به ۱۰ سال کاهش یافت. سلامتی او رو به وخامت گذاشته است و بارها از دریافت درمان تخصصی پزشکی محروم شده است.
در برخی موارد، مقامات سعودی وارد کردن اتهامات و نقض حقوق علیه مدافعان حقوق بشر را دوچندان کرده و گسترش دادهاند. از جمله کسانی که هنوز در بازداشت هستند، العتیبی، مربی ورزشی سعودی است که در ۱۵ دسامبر ربوده شد. یکی از بستگان وی به دیدهبان حقوق بشر گفت که او اجازه یافته بود در ۱۶ مارس با خواهرش تماس بگیرد. او در نوامبر ۲۰۲۲ در ریاض به دلیل حمایت از حقوق زنان در سکوی اجتماعی ایکس ، و انتشار عکسهایی از خود با یک لباس بلند و گشاد که زنان مسلمان میپوشند، در اسنپچت، تحت قانون ضد جرایم سایبری سعودی دستگیر شد.
محمد الغامدی، برادر اسعد الغامدی، معلم بازنشسته، در ژوئن ۲۰۲۲ دستگیر شد و در ژوئیه ۲۰۲۳ به اتهام فعالیت مسالمتآمیز خود در X و YouTube به اتهام تروریسم به اعدام محکوم شد و همچنان در زندان است. برادر اسعد و محمد الغامدی، سعید بن ناصر الغامدی، منتقد برجسته دولت سعودی و محقق علوم اسلامی است که در تبعید در بریتانیا زندگی میکند.
دولت عربستان سعودی به داشتن رویه تلافی جویی علیه اعضای خانواده مخالفان در خارج از کشور برای وادار کردن آنها به بازگشت به عربستان سعودی معروف است.
همچنین، مقامات سعودی همچنان به هدف قرار دادن و بازداشت خودسرانه منتقدان احتمالی دولت یا کسانی که ارتباطاتی با منتقدان دولت دارند، ادامه میدهند.
یکی از اعضای خانواده بازداشت شدگان به دیدهبان حقوق بشر گفت که مقامات سعودی احمد الدوش، تبعه بریتانیایی و پدر چهار فرزند را در ۳۱ اوت ۲۰۲۴ در فرودگاه ریاض هنگام بازگشت به بریتانیا دستگیر کردند. ظاهراً او در رابطه با فعالیت خود در رسانههای اجتماعی دستگیر شده است. کنسولگری بریتانیا به خانواده الدوش گفت که او بخاطر انتشار پستهایی در X مورد بازجویی قرار گرفته است.
یکی از اعضای خانواده وی گفت که الدوش به مدت دو هفته در بازداشت انفرادی بدون هرگونه اجازه تماس با خارج از زندان نگهداری شد، قبل از اینکه اجازه یابد با برادر همسرش در عربستان سعودی تماس بگیرد تا به او بگوید که در بازداشت است، اما همچنان اجازه نیافت که بگوید در کجا و چرا بازداشت شده است! او تنها دو ماه بعد، در ۱۷ نوامبر، اجازه یافت یک تماس تلفنی طولانیتر با همسرش داشته باشد.
مقامات سعودی الدوش را به مدت بیش از پنج ماه بدون اتهام نگهداری کردند که در طی آن بارها بدون وکیل مورد بازجویی قرار گرفت. در ۲۷ ژانویه، قاضی در اولین جلسه دادرسی اتهامات علیه الدوش را به او اطلاع داد. یکی از اعضای خانواده وی گفت که این جلسه بدون اطلاع قبلی برنامهریزی شده بود و الدوش هیچ نماینده قانونی و وکیلی در جلسه نداشت. او در آن زمان فهمید که اتهاماتش بر اساس فعالیت حذف شده در رسانههای اجتماعی در حساب X او است که به شش سال قبل برمیگردد و همچنین با یک ارتباط ادعایی با یک فرد ناشناس در بریتانیا که منتقد عربستان سعودی است، مربوط است.
دیدهبان حقوق بشر اعلام کرد که همچنان به مستندسازی سوء استفادههای گسترده در سیستم عدالت کیفری عربستان سعودی، از جمله دورههای طولانی بازداشت بدون اتهام یا محاکمه، فقدان کمک حقوقی، تکیه بر اعترافات ناشی از شکنجه به عنوان تنها مبنای محکومیت و سایر نقضهای سیستماتیک روند قانونی و حقوق دادرسی عادلانه ادامه میدهد.
عربستان سعودی بطور رسمی فاقد قانون جزایی است و مقامات سعودی از مقررات مبهم و گسترده قانون مبارزه با تروریسم برای خاموش کردن مخالفت و آزار و اذیت اقلیتهای مذهبی استفاده میکنند. این قانون با اعطای اختیارات گسترده به مقامات برای دستگیری و بازداشت افراد بدون نظارت قضایی، روند قانونی و حقوق دادرسی عادلانه را نقض میکند.
جویی شیا، Joey Shea پژوهشگر مسایل عربستان سعودی در دیدهبان حقوق بشر می گوید: "متحدان عربستان سعودی و جامعه بینالمللی نباید فریب آزادی برخی از زندانیان در عربستان اخیر را بخورند و مقامات سعودی باید با رسیدگی به سوء استفادههای سیستماتیک در سیستم عدالت کیفری این کشور و آزادی همه کسانی که صرفاً به دلیل استفاده از حقوق خود زندانی شدهاند، به اصلاحات واقعی متعهد شوند."