تات قومی است که بازمانده مادها به شمار می روند. مادها قومی بودند آریایی، ساکن شمال و مغرب ایران، تاکستان از نظر جغرافیایی ناحیه‌ای بوده که در مرکز ماد سفلی، قرار داشته است (دیاکونوف، ۱۳۵۷). مادها که هرودوت، مورخ یونانی آن‌ها را به شش طایفه پوز، پارتاسن، استروخات، بودین، آریزانت و مغ تقسیم کرده است، در این ناحیه سکونت داشته‌اند و به زبانی تکلم می‌کرده‌اند که امروزه به تاتی مشهور است. تات به قومی فارسی‌زبان و طایفه‌ای از ایرانیان ساکن ولایات شمالی که به لهجه محلی سخن میگویند، گفته می‌شود. در قفقاز، به آن قسمت از ایرانیانی که هنوز زبانشان فارسی باقی‌مانده، تات میگویند (دهخدا، ۱۳۳۵). تات در زبان ترکی جغتایی به معنای تبعه است. ترکان بیابان‌گرد جغتایی که به زندگی کوچ‌نشینی خود افتخار می‌کردند، به مردمان اسکان‌یافته تات می‌گفتند. تات نامی است که به بخش گسترده‌ای از جامعه ایران بزرگ اطلاق می‌شود. تات نه یک قوم و نه یک طایفه‌اند، بلکه جماعات مختلفی از ایرانی‌زبانان هستند که اطلس پراکندگی آن‌ها از داغستان، شیروان، آذربایجان، زنجان تا سمنان و خراسان را در برمی‌گیرد (عبدلی، ۱۳۸۹). مردم کرانه جنوبی رود ارس، مردمی را که از پل خداآفرین به آن‌سو، یعنی مردمی که در دشت مغان و آستارا سکونت دارند، با آنکه به زبان ترکی سخن میگویند، کرد و از پل به این سو، یعنی اهالی جلفا و ماکو را تات می‌نامند. تات کلمه‌ای ترکی است که به خارجیان ساکن مناطق تحت نفوذ و تصرف ترکان اطلاق شده و نیز برای گروه‌های مختلف از اقوام غیرترک به کار رفته است (معین، ۱۳۶۴). تات در سرزمین‌های ترک‌نشین برای کسانی به کار می‌رود که به یکی از زبان‌های ایرانی سخن میگویند، مانند مردم خلخال، الموت، تاکستان، اشتهارد و غیره(معین، ۱۳۶۴). در قفقاز کلمه تات به اقوام ایرانی مقیم آنجا که به لهجه تاتی سخن میگویند، اطلاق می‌شود. به برخی از طوایف ایرانی قسمت شمال غربی ایران شامل آذربایجان و حدود آن که آن‌ها هم تاتی است، تات اطلاق می‌شود. محققان و زبان‌شناسان، تاتی را زبان مادها می‌دانند و چون تاکستان یکی از اصلی‌ترین مراکز سکونت تات‌ها از نظر جغرافیای ناحیه‌ای بوده که در مرکز ماد سفلی قرار داشته و جزء سرزمین وسیع ماد به شمار می‌رفته است، بنابراین می‌توان گفت که مادها در این ناحیه سکونت داشته‌اند و به زبانی تکلم می‌کرده‌اند که امروز به زبان تاتی مشهور است. (رحمانی، ۱۳۹۰). با توجه به پیشینه تاریخی این زبان و نزدیکی ساختمان نحوی و آوایی آن با زبان‌های کهن ایرانی، مانند پهلوی و فارسی باستان و مادی، می‌توان اثبات کرد که این گویش از گروه شمالی زبان‌های غربی است و از این نظر با زبان‌های فارسی باستان، مادی، فارسی میانه و پهلوی که متعلق به دسته غربی هستند، در پیوند است (رحمانی، ۱۳۹۰). تات‌ها مبنا و مایه خود را کاملاً حفظ کرده‌اند و این مطلب را با مقایسه واژه‌های ضبط‌شده از مادها و زبان تاتی تاکستان بیشتر می‌توان مورد تأمل قرارداد (رحمانی، ۱۳۹۰). دیاکونوف در تاریخ ماد خود، زمانی که به مبحث زبان‌شناسی مادها می‌پردازد اعتقاد دارد «هنوز هم تات‌ها و تالش‌ها و گیلک‌ها و مازندرانی‌ها به لهجه‌هایی سخن میگویند که خود بقایایی از زبان‌های هند و اروپایی، به شمار می‌رود و در آغاز، زبان ماد شرقی بوده است. امتیاز ویژه این لهجه‌ها کهنگی و مهجوری ترکیب اصوات است که در بسیاری از موارد با زبان فارسی تفاوت داشته و با مادی، پارتی و اوستایی شباهت دارد. بدین سبب اگر تات‌ها و تالش‌ها را مادهایی بدانیم که به زور پارسی شده‌اند، کاملاً راه خطا پیموده‌ایم. جلال آل‌احمد نیز بر مادی بودن زبان تاتی تأکید دارد و می‌نویسد «اگر چه همه تات‌ها ترکی می‌دانند، ولی کمتر لغت ترکی در زبان خودشان به کار می‌برند، اما ترک‌ها حداقل دو دهم لغات اصلی زبانشان همان لغات تاتی و فارسی است.» آل‌احمد، جلال، (۱۳۳۷) به عقیده دکتر یارشاطر «در نواحی شمال غربی ایران زبان‌های رایج اکثر ایرانیان ترکی است، ولی در گوشه و کنار این سرزمین هنوز گروه‌هایی هستند که به زبان کهن‌تر این سامان سخن میگویند. » تاتی زبانی نسبتاً محافظه‌کار است و بسیاری از خصوصیات کهن‌تر لهجه‌های مادی را حفظ کرده است. دکتر یارشاطر در ادامه و در تأیید مباحث فوق، جلال آل‌احمد نیز اشاره می‌کند که «تاتی مسلماً یکی از لهجه‌های قدیمی زبان فارسی است و اگر اقوال شرق‌شناسان و زبان‌شناسان را ملاک بدانیم، آثاری از زبان قدیمی اقوام ماد در آن باقی مانده است.» یارشاطر، احسان (۱۹۶۹)
کسانی که به نام تات خوانده می‌شوند، در واقع بازمانده اقوام ایرانی ساکن در مسیر حرکت و استقرار قبائل ترک‌اند. این ترکان عمدتاً از زمان غزنویان به بعد و به‌ویژه در دوره سلجوقیان و مغولان وارد ایران شده‌اند و بیشتر در شمال و شمال غرب ایران سکونت یافته‌اند. اقوام ایرانی موجود در این محدوده در سایه قدرت یافتن زبان ترکی به علت حمایت حکومت‌های ترک همچون سلاجقه و ایلخانان و آق‌قویونلوها و قره‌قویونلوها و صفویان به تدریج زبان خویش را به فراموشی سپردند و به زبان ترکی تکلم کردند، اما عده‌ای از آن‌ها همچنان بر زبان ایرانی خویش اصرار ورزیدند و به شکل جزیره‌های زبانی به حیات خود ادامه دادند. این عده همچنان با عنوان تات خوانده می‌شوند. این جزیره‌های سکونتی متمرکز نیستند و در گستره ساحل غربی دریای خزر تا همدان و حتی در مسیر شرقی تا سمنان و خراسان قرار گرفته‌اند، ساکنان آن‌ها یک قومیت و نژاد خاص را تشکیل نمی‌دهند و حتی زبان و گویش یکسان نیز ندارند، بلکه باقی‌مانده اقوام متفاوت ایرانی هستند که همه آن‌ها با کمی مسامحه به نام تات خوانده می‌شوند. در واقع، تاریخ ایران زمین قومی به نام تات را نمی‌شناسد، بلکه این نامی است که سایرین به ایرانیان داده‌اند (بابایی‌کهن،). در مرزهای شمال شرقی تا شمال غربی ایران به استثنای حواشی نفوذ‌ناپذیر دریای خزر، اقوام متعددی با لهجه‌ها و گویش‌ها و ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی خاص خود زندگی می‌کردند.