فهرست
مبحث اول. جایگاه اقلیتها و توسعه آن در
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد (OHCHR)
بند 1. وظایف کمیساریای عالی حقوق بشر
سازمان ملل متحد
بند 2. ساختار کمیساریای عالی حقوق بشر
سازمان ملل متحد
بند 3. ترویج و حمایت از حقوق اقلیتها
توسط دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر
بند 4. «دایره اقلیتها و مردمان بومی»
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد
بند 5. کارکرد بخش «اقدامات میدانی و
همکاریهای فنی» دفتر کمیساریای عالی درباره اقلیتها
بند 6. اشکال فعالیت میدانی OHCHR مرتبط با حقوق اقلیتها
بند 6-1. نمایندگیهای دفتر کمیساریای عالی
حقوق بشر در کشورها
بند 6-2. دفاتر منطقهای OHCHR
بند 6-3. نظارت بر استانداردهای حقوق بشری
مأموریتهای صلح
بند 6-4. حضور مشاوران حقوق بشری در تیم
های کمک توسعهای سازمان ملل در کشورها
بند 6-5. زمینههای همکاری اقلیتها با OHCHR
مبحث دوم. جایگاه اقلیتها و توسعه آن در
شورای حقوق بشر سازمان ملل
بند 1. ارتباط «بررسی دورهای جهانی» با
اقلیتها
بند 2. ارتباط «گروههای کاری» با اقلیتها
بند 3. ارتباط «مجمع اجتماعی» با اقلیتها
بند 4. ارتباط «رویه شکایت» در شورای حقوق
بشر با اقلیتها
بند 5. ارتباط «کمیته مشورتی» با اقلیتها
بند 6. ارتباط «رویههای ویژه» با اقلیتها
بند 7. ارتباط سایر سازوکارهای شورای حقوق
بشر با اقلیت
بند 7-1. گزارشگر ویژه آزادی دین یا عقیده
بند 7-2. گزارشگر ویژه در مورد اشکال
معاصر نژادپرستی، تبعیض نژادی، بیگانه هراسی و عدم تحمل
بند 7-3.کارشناس مستقل درزمینه حقوق فرهنگی
بند 7-4. گروه کاری کارشناسان در مورد
مردم آفریقاییتبار
مبحث سوم. ارتباط نهادهای ناظر بر معاهدات حقوق بشری با موضوع اقلیتها
جایگاه اقلیتها و توسعه آن در نهادهای نظام عمومی حقوق بشر
پس از جنگ جهانی دوم و تأسیس سازمان ملل،
رویکرد غالب حقوق بینالملل و سازمان ملل بر حمایت از حقوق اقلیتها در قالب نظام
عام حقوق بشر و با محوریت فردگرایی بوده است. حتی پس از تصویب اعلامیه اقلیتها در
1992 و شکلگیری نظام خاص اقلیتها و حرکت بهسمت حقوق بینالملل اقلیتها، نهتنها
توجه به موضوع اقلیتها در نظام عام حقوق بشر کاهش نیافته است بلکه در ابعادی افزایش
نیز یافته است. در این خصوص میتوان بهجایگاه اقلیتها و توسعه آن در دفتر کمیساریای
عالی حقوق بشر ملل متحد و شورای حقوق بشر سازمان ملل بهعنوان مهمترین نهادهای
حقوق بشری سازمان ملل، اشاره کرد. برخی مکانیسمهای نظام حقوق بینالملل اقلیت
مانند «کارشناس مستقل در امور اقلیت» و «مجمع مربوط به مسائل اقلیت» توسط
سازوکارهای نظام عمومی حقوق بشر یعنی شورای حقوق بشر (کمیسیون سابق حقوق بشر) تأسیس
شدهاند.
مبحث اول. جایگاه اقلیتها و توسعه آن در
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد (OHCHR)
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل
متحد مسئولیت اصلی اجرای نظام حقوق بشر
سازمان ملل را برعهده دارد. کمیساریای عالی،
نقش مهمی در ترویج و حمایت از حقوق بشر از طریق توصیه های عمومی، گفتگو با دولتها،
ارتباط با نهادهای سازمان ملل ایفا میکند. این دفتر برای اطمینان از این که حقوق
بشر ازجمله حقوق اقلیتها، بهعنوان بخشی جداییناپذیر از مأموریت سازمان ملل متحد
باقی می¬ماند، نقش موثری دارد. کمیساریای عالی میتواند به اقلیتهایی که با تبعیض
روبرو هستند، رسیدگی کند. دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل به نهادها و سازوکارهای اصلی حقوق بشر سازمان
ملل متحد خدمات میدهد و تضمین میکند که موضوعات اقلیتها، بهطور منظم در
دستورکار بینالمللی حقوق بشر قرار گیرد. نمایندگان حقوق اقلیت که در موردحمایت از
حقوق اقلیتها دغدغه دارند، میتوانند مستقیماً با دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر
تماس بگیرند. 50 شعبه این دفتر درمورد موضوعات اقلیت، در قالب گزارشهای دورهای
جهانی، مشارکت دارند. بخش کانونی این فعالیتها، در دفتر ژنو صورت میگیرد. دفتر
کمیساریای عالی حقوق بشر به اقلیتها این امکان را میدهد تا مستقیماً با
کارشناسان سازمان ملل ارتباط و در فعالیتهای مربوط به برنامهریزی، آموزش و نظارت
بر وضعیت اقلیتها مشارکت کنند. بهطور فزایندهای، دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر
با مسائل مربوط به اقلیتها از طریق شورای حقوق بشر و رویههای ویژه آن، نهادهای
معاهدهای حقوق بشر و روند بررسی¬های دورهای جهانی ارتباط دارد.
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر وظیفه دارد
حقوق بشر را برای همه ابنای بشر ارتقا دهد. این مأموریت با ایجاد آگاهی و احترام
بهحقوق بشر، کمک به کشورها در حمایت از حقوق بشر مطابق با قواعد بینالمللی حقوق
بشر و توانمندسازی افراد در مطالبهحقوق خود انجام می شود. دفتر کمیساریای عالی
حقوق بشر با داشتن نمایندگی در نیویورک و شبکه ای متشکل از50 شعبه در سراسر جهان،
در ژنو مستقر است. این دفتر در دفاع از حقوق اقلیتها، فعال است و بهطور مداوم با
تمرکز بر حقوق بشر افراد متعلق به گروههای اقلیت، تلاش میکند تا موضوعات آنها در
سازمان ملل متحد پیگیری شود.
بند 1. وظایف کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد
کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل،
«مسئولیت اصلی» در مورد فعالیتهای حقوق بشری سازمان ملل دارد. بهطور خلاصه، وظایف
کمیساریای عالی حقوق بشر، عبارتند از:
• ترویج و حمایت از حقوق بشر برای همه مردم؛
• ارائه توصیههایی به ارگانهای ذیصلاح سازمان ملل
برای بهبود، ترویج و حمایت از حقوق بشر؛
• حمایت از حق توسعه و ارتقاء آن؛
• ارائه کمکهای فنی برای اجرای برنامه¬های مربوط بهحقوق
بشر؛
• هماهنگی برنامه¬های آموزش حقوق بشر در سازمان ملل
و اطلاع¬رسانی عمومی آن؛
• ایفای نقش مؤثر در رفع موانع تحقق حقوق بشر و جلوگیری
از ادامه نقض حقوق بشر؛
• گفتگو با دولتها برای ارتقاء احترام بهحقوق بشر؛
• تقویت همکاری بینالمللی در زمینه حقوق بشر؛
• هماهنگی، حمایت و ارتقا فعالیتهای حقوق بشری
ارگانهای ذیصلاح سازمان ملل متحد.
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر، فعالیتهای
خود را در این زمینهها متمرکز میکند:
تنظیم استانداردهای حقوق بشری - کمک به
توسعه هنجارهای بینالمللی برای پیشبرد و حمایت از حقوق بشر.
نظارت - اطمینان از اجرای استانداردهای حقوق بشری؛
عملیاتی کردن - شناسایی و پیشبینی بحرانهای حقوق
بشری و درصورت امکان، ارائه کمکهای فنی به دولتها و بهکارگیری کارشناسان و تجهیز
امکانات برای کمک به جلوگیری از نقض حقوق بشر.
بند 2. ساختار کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر، نهاد بیندولتی
اصلی سازمان ملل در مسایل حقوق بشری است. دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر به نقض
حقوق بشر میپردازد، سوابق حقوق بشری کشورها را بررسی میکند، بهعنوان یکنهاد بینالمللی
حقوق بشری، در پاسخ به موارد اضطراری، فعالیتهایی را برای جلوگیری از نقض حقوق
بشر، انجام میدهد. همچنین توصیه هایی به مجمع عمومی سازمان ملل برای تدوین و تصویب
قواعد بینالمللی حقوق بشر ارائه می دهد. «بخش جامعه مدنی» دفتر کمیساریای عالی
حقوق بشر، اصلی¬ترین نقطه تماس آندسته از فعالان جامعه مدنی است که مایل به تماس
با این دفتر هستند. این بخش، درمورد سیاستها و راهبردهای تقویت همکاری جوامع مدنی
با نهادها و سازوکارهای حقوق بشری سازمان ملل، اطلاعات و مشاوره، ارائه میدهد.
نمودار 1. ساختار دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد، فعالیتهای
حقوق بشری را که در قالب «رویههای ویژه» و «بررسی های دوره جهانی» (یو.پی.آر) انجام می¬گیرد، پشتیبانی میکند. این
دفتر از فعالیت کارشناسان یا گروههای تخصصی که برای نظارت بر حقوق بشر در کشورهای
مختلف یا در رابطه با موضوعات خاص که توسط شورا معین شدهاند، حمایت میکند. این
دفتر، همچنین به کارشناسان مستقل در امور
اقلیت، برای بررسیهای موضوعی و بازدید از کشورها کمک می کند. شکایتهای قربانیان
نقض حقوق بشر را دریافت کرده و آنها را به کشورها، برای تجدید نظر، منعکس کنند.
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد از
چهار بخش اصلی تشکیل شده است که عبارتند از:
«بخش معاهدات حقوق بشر»، «بخش اقدامات میدانی و
همکاریهای فنی»، «بخش تحقیق و حقوق توسعه» و «بخش شورای حقوق بشر و رویههای ویژه»
«بخش معاهدات حقوق بشر» علاوه بر انجام تحقیقات حقوقی، پشتیبانی دبیرخانه
ای از نهادهای اصلی معاهدهای سازمان ملل درزمینهٔ حقوق بشر را بهعهده دارد.
نهادهای معاهدهای یا کمیتههای ناظر بر معاهدات حقوق بشری سازمان ملل متحد از
کارشناسان مستقلی تشکیل شدهاند که وظیفه بررسی گزارشهای دورهای جهانی و ارائه
توصیه های حقوق بشری را دارند. آنها همچنین شکایات فردی از نقض معاهدات حقوق بشری
را بررسی و گزارش لازم را به کمیتهها ارسال میکنند.
بخش «اقدامات میدانی و همکاریهای فنی» موسوم به (FOTCD)
پشتیبانی فنی و اجرایی را برای فعالیت 50
شعبه کمیساریای عالی درزمینهٔ حقوق بشر انجام میدهد. بهطورکلی، این بخش، اجرا و
توسعه فعالیت دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر را در کشورها هماهنگ میکند و برنامه های
همکاری فنی این دفتر با دولتها را مدیریت میکند. این بخش یکی از مهمترین نقاط
تماس دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل با جامعه مدنی و فعالان حقوق اقلیت
است زیرا میتواند در مورد شرایط خاص کشور مشاوره ارائه دهد.
«بخش تحقیق و حقوق توسعه» دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد،
مشاوره¬های حقوقی و سیاسی را ارائه و همچنین تحقیقات بنیادی در مورد طیف گستردهای
از موضوعات حقوق بشر را انجام میدهد. «دایره اقلیتها و مردمان بومی» موسوم به IPMS) )
در این بخش قرار دارد. این بخش در هر دو
سطح بینالمللی و ملی، برای ارتقاء حقوق بشر برای افراد متعلق به اقلیتها از طریق
راهکارهایی مانند تقویت قوانین، سیاست¬ها و رویه¬ها و بسترسازی و همچنین تبلیغ
اعلامیه اقلیتها و سایر معیارهای مهم حقوق بشر، فعالیت میکند. این بخش در مسائلی
مانند حاکمیت قانون، اجرای عدالت؛ و مسائل مربوط به فقر، توسعه، تبعیض و حقوق گروههای
آسیبپذیر نیز فعالیت میکند. این بخش، شیوهها و منابع آموزش را توسعه میدهد و
با ذینفعان ارتباط دارد، یافتههای تحقیقات حقوق بشری را منتشر میکند و در این
خصوص، مشاوره و آموزش میدهد.
بند 3. ترویج و حمایت از حقوق اقلیتها توسط دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر
فعالیت OHCHR مبتنی بر گفتگو و همکاری با دولتها، مجالس قانونگذاری،
دادگاه¬ها، نهادهای ملی و جامعه مدنی، سازمانهای منطقهای و بینالمللی و ارگانهای
تخصصی سازمان ملل است. فعالیتهای آن درزمینهٔ اقلیتها شامل موارد زیر است:
• پشتیبانی فنی از دولتها درزمینهٔ مسائل اقلیتها؛
• رایزنی با مقامات دولتی و نمایندگان سازمانهای غیردولتی
و دیگر مدافعان حقوق اقلیتها؛
• فعالیتهای اساسی که به تنظیم استاندارد های بینالمللی
حقوق اقلیتها کمک میکند؛
• ایفای نقش محوری در پیشبرد، ترویج و حمایت از حقوق
اقلیتها در سازمان ملل متحد؛
• همکاری با کلیه طرفهای ذینفع ازجمله در بسترسازی
برای تبادل تجربه و اطلاعات (مجمع مربوط به مسائل اقلیت).
کمیساریای عالی حقوق بشر بر اساس اصل جهانی بودن
حقوق بشر و برابری کامل و عدم تبعیض، تلاش میکند تا از حقوق بشر همه افراد، در
همه جا، حمایت کند. ازاینرو ترویج و حمایت از حقوق افراد متعلق به اقلیتها، یک
مسئولیت جداییناپذیر و دارای اولویت برای کمیساریای عالی است. بهطور خاص، از کمیساریای
عالی خواسته میشود تا برای اجرای اصول مندرج در اعلامیه اقلیتها با دولتها
گفتگو کند. در طول این گفتگوهای مستمر و بازدید کارشناسان مستقل از کشورها، کمیساریای
عالی، مشکلات و راهحلهای احتمالی در مورد شرایط مربوط به اقلیتها را بررسی و در
این خصوص با دولتها و نمایندگان جامعه
مدنی رایزنی میکند. کمیساریای عالی همچنین بهطور فعال، از فعالیت های حقوق بشری
ارگانهای سازمان ملل، پشتیبانی می کند. این
فعالیت¬ها شامل پیگیری قطعنامههای مربوط به اقلیتها در ارگانهای عمومی، شورای
حقوق بشر، توصیههای کمیتههای ناظر بر معاهدات حقوق بشری، «بررسیهای دورهای
جهانی»، «مجمع مربوط به مسائل اقلیت» و «کارشناس مستقل در امور اقلیت» است.
بهعنوان مثال، در سال 2012، دفتر کمیساریای
عالی حقوق بشر، پانل شورای حقوق بشر و طیف وسیعی از فعالیتهای دیگر را به مناسبت
بیستمین سالگرد تصویب اعلامیه اقلیتها ترتیب داد. دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر
همچنین فعالیتهای بین نهادی در مورد اقلیتها را در سازمان ملل هدایت میکند.
همچنین فعالیتهای جدید مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد تبعیض نژادی و حمایت
از اقلیتها که توسط دبیرکل در 2012 مورد تاکید قرار گرفت، پیگیری میکند.
بند 4. «دایره اقلیتها و مردمان بومی» دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد
«دایره اقلیتها و
مردمان بومی» موسوم به IPMS که یکی از دوایر «بخش تحقیق و حقوق توسعه» دفتر کمیساریای
عالی حقوق بشر ملل متحد است، بهدنبال عملیاتی کردن استانداردهای كلیدی حقوق بشر
(بهویژه معیارهای اعلامیه اقلیتها و اعلامیه حقوق مردمان بومی) در برنامه ها و
فعالیتهای سازمان ملل در تعامل با دولتها است. این مأموریت از طریق تحقیقات
موضوعی، مشاوره، آگاهی بخشی و ظرفیت سازی انجام میشود.
IPMS وظیفه تهیه گزارش سالانه کمیساریای عالی حقوق بشر درباره افراد متعلق به
اقلیتهای ملی یا قومی، مذهبی و زبانی برای ارائه به شورای حقوق بشر را بهعهده
دارد. این گزارش بهطور خلاصه پیشرفتهای اصلی در فعالیت سازمان ملل در خصوص اقلیتها
را ارائه میدهد. «دایره اقلیتها ومردمان بومی» همچنین بولتنی را درباره فعالیتهای
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد در مورد اقلیتها تهیه میکند. براین اساس
همکاری نزدیک IPMS با شعبات OHCHR برای پاسخگویی به خواستههای اقلیتها، ارائه کمکهای
هدفمند و افزایش آگاهی سازمانهای مردم نهاد و سایر ذینفعان اقلیت ضروری است. «دایره
اقلیتها و مردمان بومی» اولین بخش در OHCHR برای توجه به اقلیتها و تعامل آنها با سایر بخشهای
دفتر و سیستم سازمان ملل است.
«دایره اقلیتها و مردمان بومی» یک برنامه سالانه
کمک هزینه به اقلیت را سازماندهی میکند.
این برنامه آموزشهای گستردهای در مورد حقوق بشر برای نمایندگان اقلیتها در مقر OHCHR در ژنو برای افزایش دانش آنها از سازوکارهای حقوق
بشری سازمان ملل متحد فراهم میکند. این برنامه شامل تکالیف فردی و گروهی است؛
ازجمله ایراد سخنرانی در مورد حقوق بشر در کشورهای هدف توسط نمایندگان اقلیتها.
شرکتکنندگان با فعالیت دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر ملل متحد در کشورها و شیوههای
عملی تقویت سیستم ملی حمایت از حقوق بشر آشنا میشوند. آنها همچنین میتوانند با
سازمانهای غیردولتی و سازمانهای بیندولتی تماس برقرار کنند. این برنامه پنج
هفته ای که از 2005 آغاز شده و به زبان انگلیسی و عربی انجام میشود، ظرفیت حضور بیش
از 65 نماینده از اقلیتهای قومی، مذهبی و زبانی مختلف را ایجاد کرده است. بسیاری
از نمایندگان اقلیت، از زمان اجرای این برنامه، آموزش بیشتری را در جوامع خود
انجام دادهاند.
در 2011، «دایره اقلیتها و مردمان بومی»
جایگاه «مقام همکار ارشد اقلیت» را ایجاد
کرد. در این چارچوب، از اعضای اقلیتهای ملی یا قومی، مذهبی و زبانی که دارای
تجربه و آموزش هستند، در فعالیتهای IPMS، استفاده میشود. این نمایندگان آموزش دیده اقلیت، امکانی عملی ایجاد
میکنند تا اطلاعات اقلیتها و وضعیت حقوق بشری آنها به دولتهای هدف، نهادهای ملی
حقوق بشر، سازمانهای منطقهای و سازمان ملل ارائه شود. این برنامه، سیاست¬ها و
راهکارهای موجود درباره اقلیتها و راه¬های جمع آوری، تجزیهوتحلیل و کاربرد داده
ها را شناسایی میکند. همچنین فهرستی از چالشهای حقوق بشری را که اقلیتها با آن
روبهروست، ارائه و روندها و موقعیتهایی را که ممکن است باعث درگیری و خشونت شود،
مشخص میسازد.
در 2006، دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر
ملل متحد، از پروژه یک «همکار سابق» (مقام همکار ارشد اقلیت) راجع به جامعه روماها
(کولی ها) در بلغارستان پشتیبانی کرد. وی در قالب این پروژه، کارگاهی آموزشی درشهر
پولسکی ترامبش در جنوب بلغارستان برای نمایندگان
محلی اقلیت روما ایجاد کرد. این کارگاه توصیه کرد که شورای شهرداری از نمایندگان
اقلیتهای محلی در تدوین سیاستهای مربوط به مسائل اقلیت استفاده نماید که با آن
موافقت شد. متعاقباً یک شورا درزمینهٔ مسائل قومی و جمعیتی تشکیل شد و رسیدگی به
موضوعاتی که جامعه اقلیت روما با آن روبهرو هستند، در اولویت شهرداری قرار گرفت.
به-طوری¬که در 2009، شهرداری حدود 350،000 یورو برای فعالیتهایی باهدف همگرایی
اقلیت روما با جامعه اختصاص داد.
بند 5. کارکرد بخش «اقدامات میدانی و همکاریهای فنی» دفتر کمیساریای عالی درباره اقلیتها
چنانچه اشاره شد بخش «اقدامات میدانی و
همکاریهای فنی» موسوم به (FOTCD) پشتیبانی فنی و
اجرایی را برای فعالیت 50 شعبه دفترکمیساریای عالی حقوق بشر انجام میدهد.
FOTCD شامل پنج تیم جغرافیایی
است که تخصصی بودن فعالیت در هر منطقه را تضمین میکند. کارشناسان هر میز که
هرکدام مسئول تعدادی از کشورها هستند، تماسهای جدی با نمایندگان اقلیتها دارند.
نقش آنها شامل حمایت از اولویت دادن بهحقوق بشر (ازجمله حقوق اقلیتها) در چارچوب کمک¬های توسعهای ملل متحد موسوم به UNDAF است. ارائه اطلاعات به نهادهای معاهدهای و رویههای
ویژه در مورد وضعیت حقوق بشر (ازجمله اقلیتها) در کشورهایی که مسئولیت آن را
دارند، جمع آوری و تجزیهوتحلیل اطلاعات و تهیه گزارشهای مربوط؛ کمک به تطبیق
مطالب مربوط به آموزش حقوق بشر در کشورهای موردنظر؛ و آگاهی از فعالیت¬های آموزشی
و اطلاع¬رسانی در مورد حقوق بشر ازجمله وظایف این کارشناسان است.
کارشناسان میزهای جغرافیایی بخش «اقدامات میدانی و همکاریهای فنی» منبع اصلی جمع آوری اطلاعات در مورد فعالیت کشورها در مورد اقلیتها هستند. نمایندگان اقلیت، منابع اطلاعاتی ارزشمند برای کارشناسان میزها هستند. کارشناسان میزها، همچنین میتوانند به نمایندگان اقلیت کمک کنند تا با سایر قسمت های دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر، در دفتر مرکزی و سایر بخشها، در ارتباط باشند. بخش «اقدامات میدانی و همکاریهای فنی» بهمنظور درک بهتر وضعیت حقوق بشر در یک کشور یا منطقه، ارتباط منظم با سازمانهای جامعه مدنی، ازجمله کسانی که در مورد مسائل اقلیت فعالیت میکنند، دارد. نمایندگان اقلیت برای ارتباط با کارشناسان میزهای جغرافیایی بخش «اقدامات میدانی و همکاریهای فنی» و برقراری تماس منظم، تشویق میشوند.
«دایره مؤسسات ملی و مکانیسمهای منطقهای» در بخش «اقدامات مید