عنوان کتاب: "فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی"
نويسنده:محمد محمدی ملایری
تعداد جلد: شش جلد
زبان:فارسی
ناشر:توس - تهران – ایران
سال نشر: 1379هجری شمسی
موضوع کتاب تاریخ و فرهنگ ایران بر خلاف آنچه که معمولا از «تاریخ» انتظار می‌رود، تاریخ سیاسی نیست، بلکه بررسی مسائل فرهنگی و ادبی و مباحثی جزیی و تخصصی است که تاثیر بسزایی در تاریخ ایران داشته و کمتر به آن پرداخته شده است. از همین روی هدف نویسنده شناساندن فرهنگ و ادب ساسانی- ایرانی و فرهنگ اسلامی- ایرانی می‌باشد.
از طرف دیگر مسلمان بودن نویسنده، وی را ملزم به وقایع نگاری از دید عربی نکرده و در عین حال ایرانی بودن نیز چشم او را به روی حقایقی از این دوران نبسته است.
مولف در آغاز هدف از تالیف کتاب را بیان داشته و درمقدمه- «داستان این کتاب» - به شرح و طرح نظریات مختلف در رابطه با این دوران پرداخته است. وی کتاب را مربوط به دورانی از تاریخ و فرهنگ ایران که پیوندگاه دو دوران ساسانی و اسلامی می‌باشد می‌داند و اشاره دارد که وقتی از دوران مورد بحث در کتاب‌ها صحبت می‌شود، از آن به «دوران فترت و انقطاع» یاد می‌کنند؛ در حالی که به نظر مولف زوال دولت ساسانی به معنی زوال ملت ایران نیست و بیان می‌دارد که مراد از انتقال در اینجا، انتقال قدرت سیاسی و نظامی دولت ساسانی به دولت خلفا نیست که در مدت کوتاه صورت گیرد، بلکه انتقال فرهنگ و تمدن ملت ایران است، از عصری با ویژگی‌های خود به عصر دیگری که در اثر برخورد با عوامل دیگر، و در مسیر تحول تاریخی خود، ویژگی‌های دیگری هم یافته است و به شکل دیگر یا زبان دیگر هم درآمده و به همین سبب بسیاری از بخش‌های مهم و اساسی آن در پرده‌ای از ابهام و تعریب پوشانده مانده است.
نویسنده در جای جای کتاب از اقتباس اعراب از فرهنگ و ادب ایران سخن می‌گوید، نیز از طبقه دهقانان و ابقای آنها بر همان وظایف سابق و تاثیرشان در بقای دیوان‌ها و در نتیجه بروز بسیاری از مظاهر فرهنگ و تمدن نمونه‌هایی را ذکر می‌کند. سپس این سوال اساسی را مطرح می‌کند که چرا تاریخ و فرهنگ ایران در این دوران در هاله‌ای از ابهام و تاریکی فرومانده است؟ مولف در جستجوی پاسخی خردپذیر به بررسی گسیختگی وانقطاع فرهنگی ادبی بین سقوط ساسانیان تا تدوین اولین شعر فارسی (قرن ۳ ق.) در تاریخ ادبیات ایران پرداخته و نتیجه می‌گیرد که این دوران نیز دوران انتقال است، نه انقطاع، چرا که فرهنگ و ادب ایران در فرهنگ و ادب عرب مستحیل گشته تا بعدها جلوه گر شود.
کتاب در شش جلد تنظیم شده است:
جلد اول (تاریخ و فرهنگ ایران در دوره انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی) مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم مولف و ده گفتار است.
جلد دوم (تاریخ و فرهنگ ایران «دل ایرانشهر» بخش اول)، بخش اول، مشتمل بر پنج مقدمه و بیست و سه گفتار است.
جلد سوم (تاریخ و فرهنگ ایران «دل ایرانشهر» بخش دوم) مشتمل بر ۲۴ گفتار است.
جلد چهارم با عنوان زبان فارسی مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم مولف و سیزده گفتار است.
جلد پنجم با عنوان نظام دیوانی ساسانی در دولت خلفا مشتمل بر مقدمه‌ای از شاهرخ محمدی ملایری و هفده گفتار است.
جلد ششم (پیوست‌ها) فاقد مقدمه و مشتمل بر بیست و نه گفتار است.