از لحاظ تاریخی، لزگی‌ها در کوه‌های زیبای قفقاز، بین دریای سیاه و دریای کاسپین ساکن بوده‌اند. بخشی از این گروه قومی در داغستان، فدراسیون روسیه، و بخش دیگری در شمال شرقی جمهوری آذربایجان، یعنی گوسار ، قُوبه و خاچماز، در کنار مرز داغستان روسیه زندگی می‌کنند. با این حال، بخش غربی جمهوری آذربایجان در مناطق زاقاتالا و بالاکن نیز محل سکونت بسیاری از اقلیت‌های قومی از جمله لزگی‌ها است. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) اعلام می‌کند که لزگی‌ها ۴۰ درصد جمعیت مناطق گوسار و خاچماز را تشکیل می‌دهند و ۱.۸ درصد از جمعیت باکو نیز لزگی هستند.
لزگی‌ها و زبان
«بالا کیشی‌یوا دسته‌گل» Balakishiyeva Destegul،۸۲ ساله، تمام عمر خود را در منطقه گوسار زندگی کرده است. با وجود اینکه در مدرسه آذربایجانی درس خوانده، زبان آذربایجانی را به خاطر نمی‌آورد. لزگی‌های محلی به زبان مادری خود صحبت می‌کنند، به همین دلیل نسل مسن‌تر به راحتی می‌توانند زبان رسمی (آذربایجانی) را فراموش کنند.
امروزه زبان اصلی در این منطقه آذربایجانی یا روسی است. در گوسار، زبان لزگی به عنوان یک زبان خارجی در مدارس تلقی می‌شود! کتاب‌های درسی لزگی از روسیه می‌آیند و معلمان شکایت دارند که آن‌ها برای آموزش‌های معاصر مناسب‌سازی نشده‌اند. البته، این برنامه‌های درسی تا ۲۰ سال پیش در منطقه گوسار اجرا می‌شدند. زبان لزگی بیشتر برای معیشت روزمره و ارتباط در داخل روستاهای با اکثریت لزگی کاربرد دارد. زبان آذربایجانی، به عنوان زبان دولتی، برای برقراری ارتباط با همسایگان آذربایجانی‌زبان، یافتن شغل و مشارکت در زندگی اجتماعی و سیاسی جمهوری به طور کلی، مهم تلقی می‌شد. با وجود اینکه لزگی‌ها تحصیلات خود را به زبان آذربایجانی یا روسی طی می کنند، تمایل دارند که با یکدیگر به زبان لزگی صحبت کنند. در نتیجه، در بیشتر خانواده‌های لزگی، زبان ارتباطی، لزگی است.
اکثر مردم در این منطقه می گویند در حالی که برای یافتن کار در روستاهایشان صحبت کردن به آذربایجانی ضروری نیست، برای کار کردن در سایر نقاط جمهوری لازم است. با این حال، اهمیت زبان روسی کمتر از لزگی یا آذربایجانی به نظر می‌رسد. به جز برای مردان جوان و میانسالی که برای یافتن کار به روسیه می‌روند، زبان روسی برای اهداف اقتصادی نیز کم‌اهمیت‌تر دانسته می‌شود. مردم مناطق لزگی نشین در شمال شرق جمهوری آذربایجان در تخمین درصد مردانی که از روستاهایشان برای اشتغال به روسیه می‌روند، مشکل دارند.
مسن‌ترین مرد روستا
محمدرسول، ۹۰ ساله، یک لزگی‌تبار است که در روستای اوروا زندگی می‌کند و خود را مسن‌ترین مرد این روستا می‌داند. محمدرسول زبان آذربایجانی را به خاطر نمی‌آورد، به دلیل اینکه همه در این روستا به لزگی صحبت می‌کنند. محمدرسول به تنهایی در خانه بزرگ خود زندگی می‌کند. فرزندانش دور از او زندگی نمی‌کنند و خیلی اوقات به دیدنش می‌آیند. او نمی‌خواهد خانه‌اش را ترک کند، زیرا تمام زندگی خود را در این خانه در روستای اوروا گذرانده است.
بیشتر لزگی‌ها درون طایفه‌های خود ازدواج می‌کنند و زنان مسن در چنین تصمیم‌هایی بسیار با نفوذ هستند. زنان لزگی به دلیل قالی‌های بافته شده و نان‌ها و شیرینی‌های خوشمزه‌شان در سراسر قفقاز مشهورند. این قالی‌های مرغوب به راحتی با طرح‌های هندسی‌شان قابل تشخیص هستند. مانند تمام مردم دنیا، نان غذای اصلی محسوب می‌شود. یکی از معروف‌ترین انواع نان، «خران فو» Khran Fu است که می‌توانید آن را بر سر سفره هر لزگی پیدا کنید.
اقتصاد این منطقه عمدتاً مبتنی بر فرآوری مواد غذایی (گوشت، پنیر، کره)، تولید چرم و منسوجات است. بیشتر خانوارها از طریق حواله‌های ارسالی اعضای خانواده از روسیه امرار معاش می‌کنند؛ به گفته یک روزنامه‌نگار، اکثریت نیروی کار لزگی ها در روسیه هستند. تمام گروه‌های قومی خانواده دارای پیوندهای قوی زناشویی، خانوادگی و روابط تجاری با داغستان، روسیه، هستند. زنان لزگی سخت‌کوش محسوب می‌شوند. نگرش نسبت به زنان در طول تاریخ کاملاً متناقض بوده است. زن در جامعه بسیار مورد احترام بود، اما در عین حال هیچ حقوقی در خانواده، حتی نسبت به فرزندان خود نداشت. در گذشته مرد با او به عنوان یک انسان پایین‌تر رفتار می‌کرد، بار اصلی کارهای خانگی بر دوش زن بود: تهیه لباس، غذا، نگهداری از انواع امور اقتصادی و غیره. حتی امروز، زنان در این منطقه هر نوع کار خانگی را انجام می‌دهند. با وجود شرایط آب و هوایی سخت در این منطقه، زنان باید برای جمع‌آوری آب به نزدیک‌ترین چشمه، دریاچه یا منبع آب بروند. از آنجا که بسیاری از مردم امکان نصب منبع آب در خانه‌ها را ندارند، زنان مجبورند ۶ تا ۷ بار در روز آب بیاورند.
ولودیمیر سوبولِف ، OC-Media