مسلمانان در روسیه اقلیتی قدرتمند را تشکیل می‌دهند و بیشتر شدن مسلمانان در روسیه باعث شده تا اقتصاد پیرامون دین هم شکل بگیرد. با این اوصاف اما هنوز هم نژادپرستی در این جامعه به چشم می‌خورد.
هویت چند ملیتی
طبق آمار رسمی بیشترین مهاجران روسیه را شهروندان آسیای مرکزی و قفقاز تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر قرابت‌های فرهنگی آنان با ساکنان مناطق جنوبی روسیه سبب شده است تا وزن فرهنگی آنان نسبت به جمعیت روس تبارهای این کشور سنگین‌تر شود. از سوی دیگر الزام به رعایت آداب و رسوم و دستورات دین مبین اسلام در بین این افراد سبب شده تا روند رفتاری و روش زندگی آنان به عنوان بخشی از هویت روسیه در قالب یک کشور چندملیتی به شمار آید.
جامعه مسلمانان روسیه امروز به عنوان یک اقلیت قدرتمند در این کشور ظاهر شده‌اند و در شهرهایی که تنوع جمعیتی آنان بیشتر است نمادهای معماری اسلامی زینت بخش شهرها شده است. تعدادی از مهاجران روسیه به صورت فصلی به این کشور سفر می‌کنند. این افراد که به طور مداوم بین کشورهای خود و روسیه در تردد هستند، انتقال این دو فرهنگ مختلف را از طریق تعاملات اجتماعی و فرهنگی مختلف بر عهده دارند.
شاید در پست‌های مدیریتی کلان و کلیدی این کشور کمتر چهره‌های مسلمان به چشم بخورد، با این حال، آنچه در بطن جامعه و در مناطق فدرالی این کشور دیده می‌شود نشان از روند رو به رشد فرهنگ غنی مهاجران در این مناطق دارد. تا جایی که در برخی موارد گوی سبقت را از شهروندان روس تبار ربوده‌اند. اولین جایگاه اجتماعی مشترکی که افراد با شاخصه‌های هویتی مختلف کنار یکدیگر گرد می‌آیند مدارس روسیه است. در حال حاضر برنامه‌هایی در سطح فدرال برای کنترل و مدیریت شرایط هویتی در مدارس و دانشگاه‌های روسیه در حال انجام است. ((1)
این مسئله تا جایی پیش رفته که تبلیغات دینی (حتی مسیحیت) در دانشگاه‌ها ممنوع اعلام شده است. (۲) روند گام به گام هم‌تراز سازی اجتماعی بین جامعه مهاجران روسیه و اقوام روس تبار در جامعه امروزی روسیه سبب گسترش فرهنگ تمدن چند ملیتی روسی شده است. در این معیار بندی جدید که بیشتر یک قانون و روند نانوشته است، دیگر از تفکرات نژاد پرستانه و افراطی روسی چندان خبری نیست. امروزه این مسئله یک موضوع عادی است که یک فرد ارمنی، مسلمان از تاشکند و یا یک شهروند سابق باکوی آذربایجان بتوانند به راحتی در جامعه روسیه رشد کرده و به فعالیت بپردازند.
شرکت‌های متعددی در حال حاضر از سوی مهاجران در روسیه تأسیس شده و به بخش های اقتصادی این کشور کمک بسزایی کرده‌اند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای معروف، برندهای مواد غذایی، کارخانه‌های پوشاک و محصولات خانگی مختلفی را در اقصی نقاط این کشور می‌توان مثال زد که توسط مهاجران تأسیس شده و محصولات آنها حتی در بین برندهای صادراتی سبد کالاهای تولید روسیه به دیگر نقاط جهان دیده می‌شود.
جالب اینکه برخی از این محصولات تنها به علت کیفیت بالای خود تنها به منظور صادرات تولید می‌شوند. این تعامل سازنده که در دوره پس از بحران اقتصادی ۲۰۰۸ میلادی شروع شده است موجب شده تا بسته‌های حمایت از سرمایه گذاری خارجی روسیه نیز به تدریج به شکوفایی لازم برسند و روسیه را از رتبه-های پرخطر تجارت افراد خارجی به سطوح قابل قبولی برساند که با گذشته نه چندان دور بازار کار و سرمایه این کشور به طور کلی متمایز است.
نتیجه گیری
به طورکلی تعاملات سال‌های اخیر سبب شده تا این روند سازنده شکل بگیرد که پروسه سازگاری مهاجران یک فرآیند دوسویه بین فرد و جامعه و فرد و دولت است که در کنار یکدیگر باید بتوانند تعامل مورد نیاز را برای دست یابی به اهداف مشخص و در سایه احترام به قانون رقم بزنند. به طور کلی این اقدامات باید موجب شوند تا در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و موضوعات مربوط به زندگی روزمره شهروندی تعادل نسبی برقرار شود؛ در این صورت، فرد مهاجر خود را در وضعیتی نسبتاً بهتر از قبل حس کرده و جامعه فضیلت‌های انسانی او و مهارت¬های او را در نظر می‌گیرد و او را بر مبنای شهر زادگاه، رنگ پوست، لهجه قضاوت نمی‌کنند و حتی القاب نامناسب نسبت نمی‌دهند.
زمانی که این پارادایم به تعادل و پویایی خود نزدیک شود می‌توان انتظار داشت که این فرایند اجتماعی با موفقیت طی شده است. به طور کلی مهاجرت فرایندی پیچیده است که در آن با دیدگاه‌ها و نیازمندی‌های متفاوت از کشور میزبان و جهانبینی متفاوت مهاجر روبرو هستیم؛ فرآیند سازگاری بین این دو زمان بر است. این مسئله حتی نیاز به آموزش و کسب مهارت‌های لازم به شهروندان کشور مهاجرپذیر نیز دارد. آنها نیز باید آمادگی‌های لازم برای برخورداری از شرایط میزبانی را کسب کنند. در این بین فاصله درک این دیدگاه روشن تا واقعیت اجرایی در کشورهای مختلف از جمله روسیه متفاوت است.
توسعه اقتصادی، رشد جمعیت، حمایت از نیروی کار داخلی، جهت‌گیری‌های اجتماعی و فرهنگی، امنیت ملی و تأمین امنیت عمومی از موضوعاتی هستند که در ذهن روس‌ها تصورات نژادپرستانه‌ای را نسبت به اقلیت مهاجران شکل داده است. البته شاید این عوامل موجب بروز تضاد و دوگانگی نه تنها در روسیه بلکه در هر گوشه‌ای دیگر از جهان نیز می‌شود اما در خصوص روسیه این تضاد در کنار دیدگاه‌های مطرح شده از سوی کرملین باعث شده که زمینه همبستگی ناگسستنی بین کشورهای منطقه اتحادیه اوراسیایی همخوانی نداشته باشد.
از سوی دیگر، برای حل و فصل مسائل مربوط به مهاجران که تأثیر مستقیمی بین تعامل اجتماعی شهروندان این کشور، دولت‌های طرفین و همچنین مهاجران است در سطوح مختلف نیاز به اقدامات تخصصی، آموزش، کسب مهارت و قانون گذاری و ایجاد یک قاموس فرهنگی پویا دارد. مسائلی چون فرزندان حاصل از ازدواج مهاجران با شهروندان روس، تعامل فرهنگی مهاجران و ساکنان سرزمین اصلی و دستیابی به یک منشور هویتی جدید با پذیرش تفاوت‌ها و شاخص‌های فرهنگی اقوام این کشور در کنار باورها و روش‌های زندگی مهاجران در کنار یکدیگر ساده نیست.
برای کاهش این تقابل‌ها لازم است دولت، فعالان تجاری و اقتصادی، ادارت و مراکز مطالعاتی و فرهنگی در کنار دست‌اندرکاران سازمان‌های مردم نهاد در روسیه و کشورهایی که بیشترین میزان مهاجر به روسیه را دارند به صورت هماهنگ و منسجم به رصد مسائل مختلف و یافتن راه حل‌های قابل اجرا در کنار یکدیگر اهتمام ورزند. در این بین غیر از تجارب و حقوق پذیرفته شده و مسائلی که در نگاه اول به ذهن هر فردی خطور می‌کند، ایجاد بسترهای به روز شده قانونی و حقوقی مختلف که ضامن تأمین خواسته‌های همه طرفین این پارادایم اجتماعی باشد، ضروری است.
در اینجا یک تضاد دیگر خود را به خوبی نمایان می‌کند. آن چیزی که در قانون تصویب شده و لازم الاجرا است در شرایط روزمره زندگی و تجربه واقعی کمتر خود را نشان می‌دهد. موضوع مهاجران بیشتر در هنگام برگزاری انتخابات به عنوان یکی از محورهای اتخاذ ژست‌های سیاسی معمول استفاده می‌شود. به طور کلی در حال حاضر روند خوبی در زمینه حقوق شهروندی مهاجران در روسیه آغاز شده است، ولی این به معنای حل و فصل همه جانبه و بعضاً عادلانه تمام مسائل نیست. این یک روند ادامه‌دار و گام به گام اجتماعی است که نیاز به تأمین شرایط ویژه خود چه از طرف دولت، چه از طرف شهروندان و چه از سوی مهاجران و دولت‌های آنان در کنار یکدیگر دارد.
پی‌نوشت‌ها
۱. قانون فدرال به تاریخ ۲۵ ژوئن ۲۰۰۷ میلادی به شماره ۱۱۵- اف ۳ در زمینه مبنای قانونی شهروندان خارجی مهاجر به فدراسیون روسیه. متمم این قانون نیز در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۵ میلادی به تصویب دومای دولتی روسیه رسید.
۲. بند پنجم متمم قانون فدرالی در زمینه مراسم و برنامه‌های مذهبی در فدراسیون روسیه مورخ ۲۲ اکتبر ۲۰۱۴ میلادی.