کنوانسیون مردمان بومی و قبیلهای در 27 ژوئن 1989 بهمنظور اصلاح برخی از مفاد کنوانسیون جمعیتهای بومی و قبیلهای (1957) و توسعه حقوق مردمان بومی و قبیلهای در سازمان بینالمللی کار تصویب شد. این کنوانسیون به نام «کنوانسیون سازمان بینالمللی کار» نیز شناخته میشود و عناوین دیگری همچون «ILO-convention 169» و «C169» دارد، یکی از اسناد الزامآور بینالمللی برای دول عضو است که دغدغه افراد بومی را دارد.
کنوانسیون 107 سازمان بینالمللی کار در 1989، با کنوانسیون شماره 169 در مورد مردمان بومی و قبیلهای در کشورهای مستقل و با تأکید بر حمایت از ارزشهای معنوی آنها تغییر یافت. در ماده 1 (2) این کنوانسیون برخلاف رویکرد غالب در مورد تعریف گروهها که معیارهای عینی و ذهنی را در هم میآمیزد، تصریح شده است که «خود شناسایی بومی یا قبیلهای بهعنوان یک معیار اساسی» برای تعیین گروههایی که کنوانسیون در آن اعمال میشود، در نظر گرفته میشود.
کنوانسیون مردمان بومی و قبیلهای از 44 ماده تشکیل شده است و در آن واژه اقلیت بهکار نرفته است. درواقع تدوینکنندگان کنوانسیون تعمد داشتند که از کاربرد واژه اقلیت برای افراد بومی خودداری نمایند. آنها از دو واژه «مردمان بومی و قبیلهای» استفاده کردهاند. در کنوانسیون 1957 از واژه انگلیسی Populations بهعنوان معادل «جمعیتها» استفاده شده بود اما در کنوانسیون 1989 از واژه Peoples بهعنوان معادل «مردمان» استفاده شده است. این بدان دلیل است که واژه People به دلیل تداعی خَلق بودن، دایره بیشتری در مقایسه با واژه Population که عمدتاً به افراد ساکن در یک منطقه خاص اطلاق میشود، به ذهن متبادر میسازد. باوجوداین، در بند 3 ماده 1 کنوانسیون نیز تأکید شده است که: «استفاده از واژه «مردم» در این کنوانسیون نباید بهگونهای تفسیر شود که بر حقوقی که ممکن است طبق قواعد بینالمللی به این واژه منظم باشند، دلالت کند».
برخلاف اسناد بینالمللی حقوق اقلیتها، در کنوانسیون مردمان بومی و قبیلهای، «مردم بومی» تعریف شده است: «مردمی که در کشورهای مستقل بهدلیل پیشینه وراثتی خود در مقایسه با سایر گروههای جمعیتی ساکن در آن کشورها، یا ناحیه جغرافیایی که کشور مزبور به آن تعلق دارد، همچنین مردمی که در زمان تسلط بیگانه یا مستعمره بودن یا تأسیس مرزهای کنونی کشورشان و بدون در نظر گرفتن وضعیت حقوقی خود، بخشهایی یا همه آدابورسوم اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی مربوط به خود را حفظ کردهاند، بومی شناخته میشوند».
تعریف مذکور با تأکید بر وجه تمایز مردم بومی با سایر گروههای جمعیتی ساکن در آن سرزمین ازلحاظ ویژگیهای وراثتی و نیز حفظ آداب و سنن ویژه خود، بهخوبی مشابهتهای میان این گروه با اقلیت را نشان میدهد اگرچه برخلاف اسناد مربوط به مردم بومی، در اسناد مربوط به اقلیتها، تعریفی از اقلیت نشده است.
در کنوانسیون مردمان بومی و قبیلهای با تأکید بر لزوم عدم تبعیض و برابری افراد بومی با سایر جمعیت سرزمین، تأکید شده است بهمنظور صیانت از اشخاص، آداب و عقاید، دارایی، کار، فرهنگ و محیطزیست مردم موردبحث، اقدامات خاص مقتضی باید صورت پذیرد.
در کنوانسیون 1989 واژه گروه بهعنوان معادل مردم بومی یا قبیلهای استفاده شده است که ارتباط مستقیم با موضوع اقلیت ندارد. ازجمله واژه گروه سه بار و در مادههای 1، 5 و 28 کنوانسیون بهکار رفته است.
تصویب این کنوانسیون از بُعد ارائه تعریفی از واژه مردمان بومی و بهدلیل شناسایی و توسعه حقوق مردمان بومی و قبیلهای از اهمیت زیادی برخوردار است. ضمن اینکه چنانچه در ماده 36 این کنوانسیون تأکید شده است: کنوانسیون حاضر، کنوانسیون جمعیتهای بومی و قبیلهای مصوب 1957 را مورد تجدیدنظر و اصلاح قرار میدهد. کنوانسیون 1989 تنها در مورد کشورهای عضو سازمان جهانی کار که تصویبنامههایشان نزد دبیر کل ثبت شدهاند، اجرایی است و اعضای این کنوانسیون تا ده سال پس از اجرایی شدن سند، امکان ارائه درخواست خروج از کنوانسیون را ندارند. این موضوع حاکی از اهتمام تدوینکنندگان برای اجرایی کردن آن بوده است.