سخنرانان نخستین همایش ملی «زبان و ادبیات، فرهنگ و تمدن تاتی و تات ها » بر اهمیت فرهنگی و تمدنی صیانت از اقوام و زبان های ایرانی در مقابله هجمه های سازمان یافته تاکید کردند.
دکتر احمد کاظمی، رییس «مرکز پژوهشی حقوق اقلیت ها» و نویسنده کتاب «وضعیت اقلیت ها در جمهوری آذربایجان از منظر حقوق بین الملل» در نخستین همایش ملی «زبان و ادبیات، فرهنگ و تمدن تاتی» با تاکید بر اینکه در کنار آذریها به عنوان یک قوم اصیل و پرافتخار ایرانی؛ تات ها، تالش ها و کردها بزرگترین اقوام ایرانی در قفقاز هستند، گفت:«صیانت از حقوق فرهنگی تات ها و پارسی زبانان قفقاز و سایر اقوام و زبان های ایرانی در این منطقه بطور طبیعی از وظایف همه علاقمندان به فرهنگ و تمدن کهن ایرانی است. تات ها نیز همانند سایر اقوام ایرانی قفقاز، امتداد فرهنگی و تاریخی ایران در ورای مرزهای جغرافیایی کنونی ایران هستند».
وی افزود: «مرکز پژوهشی حقوق اقلیت ها ذیل معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین گروه حقوق اقلیت ها مستقر در کرسی حقوق بشر دانشگاه شهید بهشتی مطالعات پژوهشی و علمی با رویکرد حقوقی درباره حقوق اقلیت ها در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی انجام می دهد. این مرکز پژوهشی از پیشنهادهای علمی انجمن ها و گروه های علاقمند به ترویج و اعتلای مطالعات حقوقی در حوزه اقلیت ها و اقوام در داخل و خارج ایران به گرمی استقبال می کند».
دکتر کاظمی در ادامه تاکید کرد: «از آنجا که قفقاز در طول تاریخ پاره تن ایران بوده، همه اقوام ایرانی در این منطقه از جمله تات ها و سایر پارسی زبانان و اقوام غیرپارسی زبان ایرانی قفقاز در مرکز توجه مراکز علمی و مطالعاتی در ایران می باشند. یکی از ویژگی های اصلی پارسی زبانان از جمله تات ها در قفقاز و منطقه ای که امروز جمهوری آذربایجان نامیده می شود، ریشه دار بودن و قدمت سکونت آنهاست. چنانچه پیر لکوک، مورخ فرانسوی نیز به این واقعیت اشاره کرده است که آثار سکونت پارسی زبانان در قفقاز به بازمانده های سپاهیان هخامنشی و ساسانی در دژ دربند در داغستان می رسد. مورخان اسلامی از قبیل مسعودی و مستوفی و مورخان یونانی نیز همگی بر قدمت قدمت سکونت تات ها در قفقاز تاکید دارند. این گزارش های تاریخی نشان می دهند که تات ها و سایر اقوام ایرانی ساکن در قفقاز برخلاف مغول ها و ترک های آلتای و آسیای صغیر، مهاجر و مهاجم نبوده اند. تات ها و سایر پارسی زبانان در سراسر ارّان یا آران بویژه در مرکز جمهوری کنونی آذربایجان و باکو، شمال و شمالشرق و شمالغرب این منطقه سکونت تاریخی داشته اند. وجود گویش های مختلف تاتی در مناطق مختلف جمهوری آذربایجان نیز نشانه ای از این وضعیت تاریخی بوده است و البته آنچه در تارک همه آنها می درخشد، فرهنگ ایرانی بوده است. کما اینکه تات های ساکن در شبه جزیره آبشوران در سوراخانی و بالاخانی در حومه باکو هم اکنون نیز خود را پارسی معرفی می کنند. فرهنگ تاتی حتی در دوره کنونی برغم اینکه زبان تاتی در جمهوری آذربایجان تضعیف شده است، در بسیاری از مراکز تات نشین جمهوری آذربایجان از جمله روستای لاهیج که قطب گردشگری و پذیرای هزاران بازدیدکننده خارجی در شمال جمهوری آذربایجان است، همچنان می درخشد و انوار فرهنگ ایرانی قفقاز را به دنیا می رساند. میهمان نوازی، فرهنگ دوستی و هنرمندی تات ها در روستای لاهیج به ویژه در زمینه های مسگری و آهنگری ، بافندگی و قالیبافی گویای فرهنگ و تمدن غنی تات هاست که البته، امروزه فقط به صورت نمادین در مسگری مشاهده می شود. ادبیات و فرهنگ غنی تات ها همچنان درخشان است. به گونه ای که هیچ جای تعجب نیست در تبریز که از مهد آذربایجانی فرهنگ، هنر و ادبیات ایران است، کلمه «تات» معادل کلمه «دانا» به کار گرفته می شود».
رئیس مرکز پژوهشی حقوق اقلیت ها افزود: از زمان جداسازی قفقاز از ایران و به تبع آن تات های قفقاز و سایر مردمان این سرزمین نیز از ایران جدا افتادند، و از دوره حاکمیت تزارها بر قفقاز، عناد و ستیز با اقوام ایرانی آغاز شد و این عنادورزی به شوروی و پس از آن نیز به ارث رسید».
صدای بخشی از سخنرانی دکتر احمد کاظمی.m4a
نویسنده کتاب «وضعیت اقلیت ها در جمهوری آذربایجان از منظر حقوق بین الملل» گفت: «موضوع حقوق بین الملل اقلیت ها، حقوق اقلیت های مذهبی ، قومی، زبانی و ملی است . البته استفاده از کلمه «اقلیت» درباره اقوام ایرانی به علت اینکه تمامی این اقوام اعم از پرجمعیت و یا کم جمعیت، به همراه همدیگر ملت تاریخی و واحد ایرانی را تشکیل داده اند، منصفانه نیست. چنانکه نظریه پردازان غربی نیز به این موضوع اذعان دارند. در حقوق بین الملل اقلیت ها، حقوق ده گانه ای در نظر گرفته شده است که از جمله شامل حق موجودیت، حق هویت جمعی، حقوق فرهنگی، زبانی، مذهبی، اقتصادی، حق تماس، حق همگرایی برابری طلبانه است. امروز در جمهوری آذربایجان که جایگزین آران تاریخی شده است، به واسطه میراث دوران تزاری و شوروی و نفوذ صهیونیسم و سیطره سیاست های قومی در قالب اجرای فتنه پان تورانیسم انگلیسی، شاهد نقض حقوق اقوام از جمله تات ها از جمله در حوزه حقوق زبانی هستیم. البته تغییرات زبانی یک فرایند پیچیده جهانی است. به قول دین آچیسون، در بحث نابودی زبان ها گاه موضوع «خودکشی زبانی» مطرح است و گاه موضوع «قتل زبان». «خودکشی زبانی» زمانی روی می دهد که به علت کاهش طبیعی گویشوران، یک زبان اهمیت خود را بتدریج از دست می دهد. اما، پدیده «قتل زبان» ناشی از سیاست های رسمی ملی برخی حکومت هاست که مصداق عینی آن در خصوص تات زبان ها در جمهوری آذربایجان مشاهده می شود؛ چرا که تحت تاثیر سیاست های پان ترکیستی و پان تورانیستی، آنها فاقد رسانه، موسسات فرهنگی و آموزش زبان تاتی هستند. این روند موجب تضعیف زبان تاتی در جمهوری آذربایجان شده است و در همین حال، بطور رسمی ادعا می شود که خود تات ها در جمهوری آذربایجان تمایلی به استفاده از زبان خود ندارند! این ادعای واهی با توجه به فرهنگ دوستی تات ها غیرواقعی است».
دکتر کاظمی افزود: «علاوه بر سیاست های موجود برای به فراموشی سپرده شدن زبان تاتی، در تاریخ نویسی رسمی و جعلی در جمهوری آذربایجان، تات ها از تاریخ آران حذف شده اند. حال آنکه تات ها در تاسیس حکومت ایرانی شیروانشاهان نقش اساسی داشته اند و برخی از مورخان منصف و واقع گرای جمهوری آذربایجان از جمله ضیاء بنیادوف، معاون پیشین آکادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان که بطرز مشکوکی به قتل رسید، تصریح دارند که در قرن 13 بخش اعظم جمعیت شیروان، تات ها بودند و تات ها در تاسیس شیروانشاهان و ترویج فرهنگ ایرانی نقش اساسی داشتند. علاوه بر تضعیف و حذف زبان و تحریف نقش تاریخی تات ها در جمهوری آذربایجان، در ثبت رسمی میراث ناملموس از جمهوری آذربایجان در یونسکو، بغیر از یک مورد، نامی از تات ها برده نشده است. یکی دیگر از موارد نقض حقوق تات ها در جمهوری آذربایجان تقلیل جمعیت آنهاست. در حالیکه در دهه 1870 مورخان روسی جمعیت تات های آران را 120 هزار نفر ثبت کرده اند، مرکز دولتی آمار جمهوری آذربایجان در سال 2009 ، جمعیت تات ها را حدود 25 هزار نفر اعلام کرد و این نشان دهنده تقلیل عامدانه جمعیت تات ها در جمهوری آذربایجان است. همچنین باید توجه داشت که از نظر حقوقی، استحاله زبانی و از بین رفتن زبان یک قوم، به معنای استحاله نژادی آن قوم نیست و به همین علت، جمعیت تات های جمهوری آذربایجان در نگاه حداقلی ، اکنون بیش از 150 هزار نفر تخمین زده می شود.»
در نخستین همایش ملی «زبان و ادبیات، فرهنگ و تمدن تاتی»، دکتر مجید کریمی، مولف کتاب « تات های قفقاز یا پارسی زبان های جمهوری آذربایجان» نیز با بیان خلاصه ای از پژوهش های میدانی خود درباره تات های جمهوری آذربایجان گفت: «زبان تاتی در جمهوری آذربایجان به سه لهجه و گویش رایج بوده است. لهجه باکویی، لهجه قبه ای و لهجه شماخی از جمله گویش های مهم تاتی در این بخش از قفقاز بوده است. متاسفانه امروزه نه تنها زبان تاتی، بلکه زبان فارسی نیز با تهاجم شدید دشمنان کشور ایران و ملت ایران از زوایای مختلف مواجه است. دشمنان برای ضربه زدن به ایران، تهاجم بی رحمانه ای را به زبان های ایرانی و بخصوص زبان فارسی آغاز کرده اند که هوشیاری و مقابله جدی ملت و تمامی نهادهای ذیربط را می طلبد.»
دکتر مجید کریمی گفت: « مطالعه تات های قفقاز از این جهت اهمیت دارد که نشان دهنده ظرفیت جغرافیایی و پهنه فرهنگی و تمدنی است که ایران در قفقاز داشته است. قفقاز در اقلیم چهارم از هفت اقلیم ایرانشهر از نظر ابوریحان بیرونی قرار دارد و زبان تاتی نیز مانند زبان تالشی در این اقلیم چهارم می گنجد و درخشد. مطالعات تاریخی یونانی ها از جمله گزارش های استرابون نیز تاریخ ایرانیان از جمله تات ها در قفقاز را از زمان هخامنشیان ثبت کرده اند. براساس گزارش های تاریخی، سرزمین آتورپاتگان در پایین دست رود ارس و اران در بالادست این رود، در واقع در قالب ایران، یکی بوده اند، اما گویش ها و زبان های متفاوتی از جمله زبان تاتی در آنجا بوده است. در دوره کنونی هم ناگهان در خاکبرداری ها در شهر شمکیر در نزدیکی گنجه یا در منطقه ای دیگر در نزدیکی تفلیس ، کاخ هخامنشی از زیر خاک بیرون می آید و این نشانه تاریخی ایرانیت در آنجاست. شاعرانی مثل خاقانی شیروانی، مهستی شیروانی و نظامی گنجوی که از شعرای بسیار نامدار هستند، در قرن ششم و هفتم، پاسدار زبان فارسی در قفقاز بودند و اشعار ارزشمندی را برای ما و جهانیان به یادگار گذاشته اند. نظامی گنجوی در یکی از اشعارش می گوید:
دهقان فصیح پارسی زاد
از حال عرب کند چنین یاد
مگر می شود که نظامی به جبر و ناخواسته خود را پارسی زاد معرفی کرده باشد و چنین شعر پربلاغتی را سروده باشد؟ چگونه می توان چنین ابیاتی را تفسیر دیگری گونه ای داد؟ خود نظامی می گوید که من پارسی زاده هستم و می خواهم داستانی از داستان های عرب را برای شما بسرایم.
بخشی از صدای سخنرانی دکتر مجید کریمی.m4a
در دوره های بعدی با ورود و تهاجم روس ها و عثمانی به شیروان و اران، شکل و ترکیب تاتی – فارسی این منطقه دچار تغییرات و تحولات اساسی شد. عباسقلی آقا باکیجانف در سال 1845 میلادی در کتاب «گلستان ارم» گزارش می دهد که در اطراف باکو به غیر از شش روستا که ترکمن هستند، مابقی روستاها تات هستند. بعد از انقعاد معاهده ترکمنچای، زبان فارسی و تاتی در قفقاز مورد هجمه قرار گرفت و با تشکیل جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی، روند آسیمیلاسیون و از بین رفتن زبان تاتی در جمهوری آذربایجان تشدید شد. اما، امروز همچنان، جامعه تات ها برای صیانت از میراث فرهنگی و زبانی خود در تلاش هستند».
در این نشست همچنین دکتر سید علی اصغر حسینی نژاد نویسنده کتاب «تاتی، ردپای مادها» با اشاره به بخشی از سخنان دکتر کاظمی رئیس مرکز پژوهشی حقوق اقلیت ها در خصوص نقض حق موجودیت و حقوق فرهنگی و زبانی تات ها پس از سیطره تزارها و شوروی افزود: در سفری که چند سال پیش، از سمت عمان به اردن داشته است در طول مسیر ، شاهد چند روستای تات زبان بوده است که بگفته ساکنان آنها، نیاکان شان از قفقاز و آران مجبور به مهاجرت و ترک خانه و کاشانه خود شده اند.
نخستین همایش ملی زبان و ادبیات ، فرهنگ و تمدن تاتی روز چهارشنبه سوم اسفند 1403 به همت انجمن همگرایی مواریث تمدنی ایران و پژوهشکده زبان شناسی، کتیبه ها و متون و شرکت طرح و ایده دروازه ملل در محل سالن اجتماعات اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قدس و با حضور دهها نفر از اساتید، زبان شناسان، هنرمندان تاتی زبان بهمراه برنامه های موسیقی و قرائت شعر به زبان تاتی برگزار شد.
در حاشیه این همایش ، نمایشگاه دهها کتب منتشر شده در ایران در خصوص فرهنگ، زبان و ادبیات تاتی به همت دکتر عباس رحمانی رئیس انجمن تاتی شناسی ایران برگزار شده بود .
