نام کتاب: ایرانیت ملیت قومیت (جلد دوم)
نویسنده: اصغر شیرازی
انتشارات :موسسه فرهنگی هنری جهان کتاب
تعداد صفحه: 556
سال انتشار : 1402
در جلد نخست کتاب ایرانیّت، ملّیّت، قومیّت گفتمان ملّت‌سازی در ایران از نیمهٔ دوم قرن سیزدهم شمسی (ربع آخر قرن نوزدهم میلادی) تا پایان حکومت رضاشاه بررسی و مشکلات و موانع آن شرح داده شد.
در جلد دوم، نویسنده کتاب، اصغر شیرازی به این‌جا می‌رسد که نارضایتی‌هایی که در اثر استبداد رضاخانی حاکم بر ایران مجال بروز نداشتند، به مجرد سقوط رضاخان سرباز کرده و با وسعت و شدت بیشتری به‌صورت تجدید حرکت های قومگرایی مرکزگریز خود را نشان دادند؛ به‌ویژه در آذربایجان و منطقه کردنشین مُکری. موضوع دومین‌جلد «ایرانیت، ملیت، قومیت» که از مقطع سال ۱۳۲۰ شروع می‌شود، بررسی همین‌دو حرکت مرکزگریز در آذربایجان و کردستان و ادامه آن‌ها تا سال ۱۳۵۷ است. در این‌راه، روند ملت‌سازی و ملت‌گرایی در مرکز هم بررسی می‌شود.
جلد دوم این کتاب از دو بخش و ده فصل تشکیل شده است. بخش اوّل که مشتمل بر فصل‌های اوّل تا هفتم است از یک‌طرف به بررسی وقایعی کلّی می‌پردازد که در اثر جنگ دوم جهانی و اشغال ایران توسط نیروهای متفق شوروی، انگلیس و آمریکا رخ دادند، و در طرف دیگر به پیدایش و فروکش حرکتا قوم‌گرایانه در آذربایجان به کارگزاری فرقه دموکرات آذربایجان. بخش دوم یا فصل‌های هشتم تا دهم به بررسی حرکت وابسته کردگرایانه (کردایتانه) به کارگزاری حزب دموکرات کردستان اختصاص دارد، ولی این کار در بستر همان محیط سیاسی‌ای انجام می‌گیرد که در فصل‌های اوّل تا پنجم بررسی شده‌اند.