این گزارش بر یافته‌های کمیته مشورتی تکیه دارد که از اولین دوره نظارتی خود به طور مستمر به مسائل زیست‌محیطی پرداخته است. بررسی های اخیر، بر تأثیر نامتناسب تخریب محیط زیست و تغییرات آب‌وهوایی بر جوامع اقلیت‌ها تأکید دارد، که سلامت، معیشت و میراث فرهنگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
انتشار این کتابچه براساس یک تعهد سیاسی مهم در ضمیمه پنجم بیانیه ریکیاویک، با عنوان "اتحاد بر سر ارزشها"، صورت می‌گیرد که بر تعهد شورای اروپا به پیشبرد ابعاد حقوق بشری حفاظت از محیط زیست تأکید مجدد داشت. این تعهد منجر به تصویب اولین راهبرد محیط زیست و برنامه اقدام مربوط به آن توسط شورای اروپا در ۱۴ مه ۲۰۲۵ شد.
این گزارش کمیته مشورتی کنوانسیون چارچوب برای حمایت از اقلیت‌های ملی با ذکر نگرانی‌های اساسی و اقدامات توصیه‌شده، قصد دارد تا کشورهای عضو را مکلف نماید که در سیاست‌های زیست‌محیطی خود، مطابق با کنوانسیون چارچوب برای حمایت از اقلیت‌های ملی، به حقوق این جوامع احترام گذاشته و آن‌ها را ارتقاء دهند.
مقدمه
امروزه، موضوع ارتباط بین محیط زیست و حقوق بشر به طور گسترده‌ای در سازمان‌های بین‌المللی، از جمله شورای اروپا، به رسمیت شناخته شده و مورد بحث قرار گرفته است. چهارمین اجلاس سران کشورهای عضو شورای اروپا، که در ۱۶ و ۱۷ مه ۲۰۲۳ در ریکیاویک برگزار شد، نقطه عطفی بود که "ضرورت تلاش‌های بیشتر برای حفاظت از محیط زیست و مقابله با تأثیر بحران سه‌گانه جهانی آلودگی، تغییرات آب‌وهوایی و از دست رفتن تنوع زیستی بر حقوق بشر، دموکراسی و حاکمیت قانون" را به رسمیت شناخت. در آن اجلاس، شورای اروپا متعهد شد که کار خود را در زمینه ابعاد حقوق بشری محیط زیست تقویت کند، همانطور که در ضمیمه پنجم بیانیه ریکیاویک با عنوان "اتحاد بر سر ارزشها"، "شورای اروپا و محیط زیست" ذکر شده است. این امر بعداً به تصویب اولین راهبرد محیط زیست و برنامه اقدام مربوط به آن توسط شورای اروپا در ۱۴ مه ۲۰۲۵ منجر شد.
کمیته مشورتی کنوانسیون چارچوب برای حمایت از اقلیت‌های ملی (ACFC)، از اولین دوره نظارتی خود به مسائل زیست‌محیطی پرداخته و به طور فزاینده‌ای این کار را انجام می‌دهد، به ویژه از طریق یافته‌های اخیر خود در مورد تأثیر نامطلوب تخریب محیط زیست و تغییرات آب‌وهوایی بر زندگی افراد متعلق به اقلیت‌های ملی، از جمله افراد بومی مانند سامی.
مسائل و یافته‌های کلیدی
مسائل زیست‌محیطی با ماده ۵ کنوانسیون چارچوب برای حمایت از اقلیت‌های ملی (FCNM) مرتبط است که بر ترویج و حفظ فرهنگ‌های اقلیت‌ها تأکید دارد. در چندین مورد، کمیته مشورتی دریافت که استخراج منابع طبیعی، پروژه‌های صنعتی در مقیاس بزرگ یا گردشگری می‌توانند حفظ هویت فرهنگی اقلیت‌های ملی و شیوه سنتی زندگی آن‌ها را تهدید کنند.
علاوه بر این، چنین ملاحظاتی معمولاً با حق مشارکت مؤثر در تصمیم‌گیری که در ماده ۱۵ کنوانسیون چارچوب گنجانده شده است، مرتبط هستند. این ماده ایجاب می‌کند که اقلیت‌های ملی بر تصمیماتی که ممکن است در نهایت به طور منفی بر شرایط لازم برای حفظ و توسعه فرهنگ‌هایشان و حفظ عناصر اساسی هویت‌هایشان تأثیر بگذارد، تأثیر قابل‌توجهی داشته باشند.
کمیته مشورتی همچنین تأکید کرد که چالش‌های نوظهور ناشی از تغییرات آب‌وهوایی و سایر مسائل زیست‌محیطی، تأثیر قابل‌توجهی بر اقلیت‌های ملی و مردم بومی دارند و بدین ترتیب این جوامع را در موقعیت آسیب‌پذیری قرار می‌دهند. همچنین تأکید شد که اقدامات برای مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی به نوبه خود می‌تواند بر فعالیت‌های اقتصادی که برای برخی از جوامع اقلیت‌های ملی و مردم بومی که در ارتباط نزدیک با محیط زیست طبیعی زندگی می‌کنند، تأثیر منفی بگذارد.
نمونه‌هایی از یافته‌های نظارتی کمیته مشورتی شامل موارد زیر است:
• تأثیر مخرب بهره‌برداری از منابع طبیعی، مانند فعالیت های معدنی ، بر فرهنگ و سنن مذهبی مردم بومی؛
• تخریب روستاهای سوربی ها Sorbian villages (در منطقه براندربورگ Brandenburg آلمان) به دلیل استخراج زغال سنگ؛
• تهدیدات زیست‌محیطی برای ماهیگیری و دامداری گوزن شمالی مردم سامی در کشورهای نوردیک Nordic countries و تأثیر بین‌نسلی این اقدامات بر مردم سامی؛
• چالش‌های اجتماعی-اقتصادی برای افراد متعلق به اقلیت‌های ملی به دلیل مهار فعالیت‌های اقتصادی به عنوان بخشی از گذار به اقتصاد سبز، از جمله از دست دادن شغل و محدودیت در استفاده از زمین‌های بومی (به عنوان مثال، تأثیر نیروگاه های بادی بر مناطق دامداری گوزن شمالی)؛
• تخریب اموال متعلق به اقلیت‌های ملی، برای توسعه پروژه‌های ساخت‌وساز، به ویژه در مناطق ساحلی که تقاضای گردشگری بالاست؛
• قرار گرفتن نامتناسب جوامع روما Roma communities در معرض خطرات زیست‌محیطی مانند آلودگی ناشی از کارخانه‌های صنعتی و محل‌های دفن زباله.
توصیه‌های کمیته مشورتی شامل موارد زیر است:
• ارائه کمک به برخی از جوامع اقلیت‌های ملی و مردمان بومی برای انطباق فعالیت‌های اقتصادی خود با شرایط جدید، مانند تغییرات آب‌وهوایی، به منظور حفظ زندگی اجتماعی، فرهنگ و زبان شان؛
• اطمینان از اینکه افراد متعلق به اقلیت‌های ملی امکان مشارکت مؤثر در تمام تصمیماتی که بر آن‌ها تأثیر می‌گذارد را دارند و چنین تصمیماتی به طور نامطلوب بر توانایی آن‌ها برای حفظ و توسعه فرهنگ‌ها، زبان‌ها و هویت‌هایشان، از جمله شیوه‌های سنتی زندگی، تأثیر نمی‌گذارد؛
• رسیدگی به پیامدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سایر پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی و تأثیرات منفی احتمالی آن بر اقلیت‌های ملی؛
• حفاظت از حق اقلیت‌های ملی برای حفظ فرهنگ خود در مناطق سکونت سنتی با حفظ حقوق مالکیت آن‌ها و ارائه حفاظت مؤثر در برابر شیوه‌های مضر توسعه شهری؛
• توجه ویژه به تضمین شرایط زندگی ایمن با توجه به خطرهای ناشی از آلودگی محیط زیست و تغییرات آب‌وهوایی.
نتیجه گیری
تخریب محیط زیست و تغییرات آب‌وهوایی به طور نامتناسبی بر اقلیت‌های ملی تأثیر می‌گذارند. رسیدگی به این مسائل نیازمند اصلاحات فوری در سیاست‌ها، بهبود شرایط زندگی و فرآیندهای تصمیم‌گیری فراگیر است. دولت‌ها باید اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای حفاظت از حقوق و کرامت جوامع آسیب‌دیده انجام دهند و در عین حال مشارکت معنادار آن‌ها در حاکمیت زیست‌محیطی را تضمین کنند.
کمیته مشورتی کنوانسیون چارچوب برای حمایت از اقلیت‌های ملی
The Framework Convention for the Protection of National Minorities