قطران تبریزی و بازپروری هویت ایرانی در آذربایجان
محمود فتوحی رودمعجنی
این جستار کوشیده به این پرسش پاسخ دهد که «ایران در ذهنیت قطران تبریزی چیست و کجاست؟». طرح این پرسش از یک شاعر در قرن پنجم هجری از آن رو اهمیت دارد که او در شمار نخستین شاعرانی است که ایده ایران را در آذربایجان پروراندند. مقاله بر پایۀ سخن قطران، کوشیده یک طرح‌وارۀ نشانه‌شناختی از مفهوم ایران را بازشناسی و ترسیم کند. این طرح‌واره متشکل است از شش کلان‌سازه (سرزمین، گاه‌شمار، جشن‌ها، اساطیر، آیین کیانی و زبان فارسی) که هر کلان‌سازه خود پیکره‌ای از نشانه‌هاست که کاملاً ایرانی هستند و متعلق به دیگری نیستند. طرح‌وارۀ ایران در دیوان قطران، همان طرح‌وارۀ ایرانشهر ساسانی است و خود وی هم به آن اشاره کرده است. این طرح‌واره فهم قطران و هم‌عصرانش از فرهنگ، قدرت، سیاست و اجتماع ایران را سازمان می‌داده است.
مأخذ: دوشمارۀ ۷۴-۷۵ دوفصلنامۀ آینۀ میراث (دورۀ سوم، سال اول، شمارۀ اول و دوم [پیاپی: ۷۴-۷۵]، بهار ـ تابستان و پاییز ـ زمستان ۱۴۰۳)
قطران تبریزی و بازپروری هویت ایرانی در آذربایجان.pdf